Ted Nelson, internetin ortaya çıkmasından çok önce geleceğini gören bir insandır. "Hipermetin" ve "hipermedya" terimlerini ortaya atmıştır ve bunlar Dünya Çapında Ağ'ın temelini oluşturmuştur. Ancak günümüzde kullanılan internet, filozofun başlangıçtaki tasarımının yalnızca soluk ve çarpıtılmış bir gölgesidir.
Nelson, merkezi bağlantılar ve intihalle dolu merkezi bir ağla karşılaştı, oysa merkeziyetsiz bilgi evrenini hayal ediyordu. ForkLog, "Silicon Tanks" adlı yeni bölümünde, Amerikalı vizyonerin fikirlerinin neden bugün her zamankinden daha geçerli olduğunu araştırdı.
Ted Nelson kimdir?
Theodor Holm Nelson sadece bir IT öncüsü değil. O, bilgisayarlara hesap makineleri olarak değil, insan zekasını ve kültürünü genişletmek için bir araç olarak bakan bir filozof ve sosyologdur.
Gelecek filozof 1937 yılında aktris Celeste Holm ve yönetmen Ralph Nelson'ın ailesinde dünyaya geldi. Nelson'un çocukluğu Hollywood ve Broadway sahnelerinde geçti; bu da onun dünyayı birbirine bağlı hikayeler ve dekorlar olarak karmaşık bir sistem olarak görmesine yardımcı oldu.
1960'ta, bilgisayarların bir odayı kapladığı ve delikli kartlarla çalıştığı zaman, o zaten herkes için küresel bir bilgi ağı hakkında düşünüyordu.
Nelson klasik anlamda bir programcı değildi. O, fikirlerin mimarıydı. Ana hedefi, insan düşüncesinin doğrusal olmayan yapısını organik bir şekilde yansıtan bir sistem yaratmaktı. Sonuçta biz düşünceleri sırayla, "A" dan "Z" ye düşünmüyoruz: düşüncelerimiz atlar, bağlantılar kurar, eski fikirlere geri döner. Nelson, bilgisayarların da aynı şekilde çalışmasını istiyordu.
İşte bu felsefeden «hipert metin» ve «hipermedya» terimleri doğdu. Nelson için bu sadece mavi bir bağlantıya tıklama imkanı değildi. Bu, tüm dünya edebiyatını, bilimi ve sanatı tek bir, sürekli büyüyen bilgi ağına bağlama yoluydu.
Xanadu Projesi: kaybettiğimiz internet
Nelson'ın fikirleri Xanadu projesinde hayata geçti - onun magnum opus'u. Bu sadece bir sistem değildi, aynı zamanda bir felsefe, insanlığın tüm yazılı bilgilerini saklamak için küresel bir depo olacaktı. Xanadu, her belgenin diğerleriyle bağlantılı olduğu tek bir ağ haline gelmeliydi. Proje 1960 yılında, modern internetin öncüsü ARPANET'ten çok önce duyuruldu.
Teknik olarak ve ideolojik olarak Xanadu, Tim Berners-Lee'nin (World Wide Web, WWW) haline geldiği şeyin tam zıttıydı.
Xanadu'nun Temel İlkeleri
Modern internette bir bağlantı, tek yönlü bir caddedir. A belgesi B'ye atıfta bulunabilir, ancak B bunun hakkında "bilgisi yoktur". Eğer B'nin sahibi onu silerse veya adresini değiştirirse, A'daki bağlantı bozulur. Bu, ağdaki bilgilerin erozyonunun başlıca nedenidir.
Xanadu'da tüm bağlantılar çift yönlü ve sarsılmazdı. Eğer A, B'ye atıfta bulunuyorsa, B otomatik olarak A'ya atıfta bulunuyordu. Bir belgeyi iz bırakmadan silmek veya taşımak mümkün değildi. Sistem, hiçbir bağlantının asla kopmayacağını garanti ediyordu. Bu, bağlamın bütünlüğünü ve güvenliğini sağlıyordu.
Transklüzyon (transclusion) - Nelson'ın en devrimci fikirlerinden biridir. Bir belgeden diğerine alıntı kopyalamak ve yapıştırmak yerine, Xanadu, orijinal parçayı doğrudan "eklemeye" izin veriyordu. Kullanıcı, alıntıyı yeni metnin bir parçası olarak görüyordu, ancak aslında bu, kaynaktan yüklenen orijinalin "canlı" bir parçasıydı.
Bu, birkaç sorunu aynı anda çözüyordu. Öncelikle, intihar ortadan kalkıyordu. Başka birinin metnini kendi metinmiş gibi sunmak imkânsızdı, çünkü her zaman yazarla bağlantılı kalıyordu. İkincisi, bağlam korunuyordu. Kullanıcı, herhangi bir anda alıntının tam orijinaline geçebilir ve hangi bağlamda kullanıldığını görebilirdi. Üçüncüsü, eğer orijinal yazar değişiklikler yapıyorsa, bu otomatik olarak, transklüzyonun kullanıldığı tüm belgelerde görüntüleniyordu.
Kalıcı versiyonlama - Xanadu'daki her belge, tüm sürümlerinin tam ve değişmez bir geçmişine sahipti. Bir şeyi geri dönüşsüz olarak silmek imkansızdı. Sistem, belge üzerindeki her değişikliği saklayarak, farklı belge durumlarını karşılaştırmayı ve evrimini izlemeyi sağlıyordu. Özünde, bu, her yeni kaydın tarihte sonsuza dek kaldığı Git versiyon kontrol sistemine veya hatta blok zinciri ilkelerine benziyor.
Nelson, yazarları otomatik olarak ödüllendiren bir sistem geliştirdi. Birisi belgeyi veya onun bir parçasını transklüzyon aracılığıyla her görüntülediğinde, içerik sahibinin hesabına otomatik olarak küçük bir cent (mikro ödeme) gönderiliyordu. Bu, ağın mimarisine entegre edilmiş şık bir iş modeli idi. Başkalarının çalışmalarını alıntılamayı ve kullanmayı teşvik ederek, bu süreci tüm katılımcılar için kârlı hale getiriyordu.
Nelson neden modern web'i eleştiriyor?
1990 yılında Berners-Lee'nin World Wide Web'i ortaya çıktığında, basitliği sayesinde hızla popülerlik kazandı. Ancak Nelson için bu basitlik yıkıcı oldu. HTML'i "acemi için hiper metin" olarak adlandırıyor ve bunun orijinal konseptini çarpıttığını söylüyor.
Nelson'ın WWW'ye yönelik ana eleştirileri:
tek taraflı bağlantılar kaos ve ölü sayfalar yaratır (404);
transklüzyon eksikliği, kopyala-yapıştır kültürüne, telif hakkı ihlallerine ve kaynakla bağlantının kaybına yol açtı;
Reklam modeli, mikro ödemeler yerine kullanıcıları ürün haline getirdi, müşteriler değil;
web sayfaları kağıt belgeleri taklit ediyor, oysa dijital alan çok daha karmaşık ve birbirine bağlı yapılar oluşturma imkanı sunuyor.
«HTML tam olarak karşısında durduğumuz şey: sürekli kopan bağlantılar, kaynak belirtilmeden yapılan alıntılar, sürüm ve telif hakkı yönetiminin eksikliği» diye yazıyordu Nelson, Literary Machines kitabında (1980).
Nelson'un Mirası 2025'te: Web3'ten NFT'ye
Nelson'ın XX. yüzyılda çok karmaşık ve ütopyacı görünen fikirleri bugün bir rönesans yaşıyor. Xanadu'nun temelini oluşturan kavramlar, merkeziyetsiz teknolojilerin prensipleriyle çarpıcı bir biçimde örtüşüyor:
değişmezlik ve şeffaf işlem geçmişi blockchain'de — Nelson'un, bilgiyi gizlice değiştirmek veya silmek mümkün olmayan bir sistem hayalini gerçekleştirmesi;
değiştirilemez tokenler, dijital bir nesne üzerindeki mülkiyetin doğrulanması sorununu çözer - bu, yazarın eser üzerindeki kontrolünü koruduğu transklüzyon fikrine doğru bir adımdır;
akıllı sözleşmeler ve telif hakları - NFT'lerin yeniden satışı sırasında yazarlara otomatik ödül ödemeleri - Xanadu mikro ödeme sisteminin doğrudan tezahürü.
Sonuç ne?
Nelson sadece "hipertmetin" teriminin mucidi değil. O, dijital dünyanın potansiyelini ve risklerini kitlesel yayılmadan çok önce gören bir vizyonerdir.
Xanadu projesi, basit ve pragmatik WWW ile rekabet edemedi, ancak sonraki nesil internet için entelektüel bir temel oluşturdu.
Belki de ağın geleceği için savaş henüz sona ermedi ve Xanadu'nun ilkeleri — bütünlük, bağlam, mülkiyet hakkı ve adalet — bir sonraki internet neslinde yine de kendine yer bulacak.
View Original
This page may contain third-party content, which is provided for information purposes only (not representations/warranties) and should not be considered as an endorsement of its views by Gate, nor as financial or professional advice. See Disclaimer for details.
Silicon Tanklar: Ted Nelson
Ted Nelson, internetin ortaya çıkmasından çok önce geleceğini gören bir insandır. "Hipermetin" ve "hipermedya" terimlerini ortaya atmıştır ve bunlar Dünya Çapında Ağ'ın temelini oluşturmuştur. Ancak günümüzde kullanılan internet, filozofun başlangıçtaki tasarımının yalnızca soluk ve çarpıtılmış bir gölgesidir.
Nelson, merkezi bağlantılar ve intihalle dolu merkezi bir ağla karşılaştı, oysa merkeziyetsiz bilgi evrenini hayal ediyordu. ForkLog, "Silicon Tanks" adlı yeni bölümünde, Amerikalı vizyonerin fikirlerinin neden bugün her zamankinden daha geçerli olduğunu araştırdı.
Ted Nelson kimdir?
Theodor Holm Nelson sadece bir IT öncüsü değil. O, bilgisayarlara hesap makineleri olarak değil, insan zekasını ve kültürünü genişletmek için bir araç olarak bakan bir filozof ve sosyologdur.
Gelecek filozof 1937 yılında aktris Celeste Holm ve yönetmen Ralph Nelson'ın ailesinde dünyaya geldi. Nelson'un çocukluğu Hollywood ve Broadway sahnelerinde geçti; bu da onun dünyayı birbirine bağlı hikayeler ve dekorlar olarak karmaşık bir sistem olarak görmesine yardımcı oldu.
1960'ta, bilgisayarların bir odayı kapladığı ve delikli kartlarla çalıştığı zaman, o zaten herkes için küresel bir bilgi ağı hakkında düşünüyordu.
Nelson klasik anlamda bir programcı değildi. O, fikirlerin mimarıydı. Ana hedefi, insan düşüncesinin doğrusal olmayan yapısını organik bir şekilde yansıtan bir sistem yaratmaktı. Sonuçta biz düşünceleri sırayla, "A" dan "Z" ye düşünmüyoruz: düşüncelerimiz atlar, bağlantılar kurar, eski fikirlere geri döner. Nelson, bilgisayarların da aynı şekilde çalışmasını istiyordu.
İşte bu felsefeden «hipert metin» ve «hipermedya» terimleri doğdu. Nelson için bu sadece mavi bir bağlantıya tıklama imkanı değildi. Bu, tüm dünya edebiyatını, bilimi ve sanatı tek bir, sürekli büyüyen bilgi ağına bağlama yoluydu.
Xanadu Projesi: kaybettiğimiz internet
Nelson'ın fikirleri Xanadu projesinde hayata geçti - onun magnum opus'u. Bu sadece bir sistem değildi, aynı zamanda bir felsefe, insanlığın tüm yazılı bilgilerini saklamak için küresel bir depo olacaktı. Xanadu, her belgenin diğerleriyle bağlantılı olduğu tek bir ağ haline gelmeliydi. Proje 1960 yılında, modern internetin öncüsü ARPANET'ten çok önce duyuruldu.
Teknik olarak ve ideolojik olarak Xanadu, Tim Berners-Lee'nin (World Wide Web, WWW) haline geldiği şeyin tam zıttıydı.
Xanadu'nun Temel İlkeleri
Modern internette bir bağlantı, tek yönlü bir caddedir. A belgesi B'ye atıfta bulunabilir, ancak B bunun hakkında "bilgisi yoktur". Eğer B'nin sahibi onu silerse veya adresini değiştirirse, A'daki bağlantı bozulur. Bu, ağdaki bilgilerin erozyonunun başlıca nedenidir.
Xanadu'da tüm bağlantılar çift yönlü ve sarsılmazdı. Eğer A, B'ye atıfta bulunuyorsa, B otomatik olarak A'ya atıfta bulunuyordu. Bir belgeyi iz bırakmadan silmek veya taşımak mümkün değildi. Sistem, hiçbir bağlantının asla kopmayacağını garanti ediyordu. Bu, bağlamın bütünlüğünü ve güvenliğini sağlıyordu.
Transklüzyon (transclusion) - Nelson'ın en devrimci fikirlerinden biridir. Bir belgeden diğerine alıntı kopyalamak ve yapıştırmak yerine, Xanadu, orijinal parçayı doğrudan "eklemeye" izin veriyordu. Kullanıcı, alıntıyı yeni metnin bir parçası olarak görüyordu, ancak aslında bu, kaynaktan yüklenen orijinalin "canlı" bir parçasıydı.
Bu, birkaç sorunu aynı anda çözüyordu. Öncelikle, intihar ortadan kalkıyordu. Başka birinin metnini kendi metinmiş gibi sunmak imkânsızdı, çünkü her zaman yazarla bağlantılı kalıyordu. İkincisi, bağlam korunuyordu. Kullanıcı, herhangi bir anda alıntının tam orijinaline geçebilir ve hangi bağlamda kullanıldığını görebilirdi. Üçüncüsü, eğer orijinal yazar değişiklikler yapıyorsa, bu otomatik olarak, transklüzyonun kullanıldığı tüm belgelerde görüntüleniyordu.
Kalıcı versiyonlama - Xanadu'daki her belge, tüm sürümlerinin tam ve değişmez bir geçmişine sahipti. Bir şeyi geri dönüşsüz olarak silmek imkansızdı. Sistem, belge üzerindeki her değişikliği saklayarak, farklı belge durumlarını karşılaştırmayı ve evrimini izlemeyi sağlıyordu. Özünde, bu, her yeni kaydın tarihte sonsuza dek kaldığı Git versiyon kontrol sistemine veya hatta blok zinciri ilkelerine benziyor.
Nelson, yazarları otomatik olarak ödüllendiren bir sistem geliştirdi. Birisi belgeyi veya onun bir parçasını transklüzyon aracılığıyla her görüntülediğinde, içerik sahibinin hesabına otomatik olarak küçük bir cent (mikro ödeme) gönderiliyordu. Bu, ağın mimarisine entegre edilmiş şık bir iş modeli idi. Başkalarının çalışmalarını alıntılamayı ve kullanmayı teşvik ederek, bu süreci tüm katılımcılar için kârlı hale getiriyordu.
Nelson neden modern web'i eleştiriyor?
1990 yılında Berners-Lee'nin World Wide Web'i ortaya çıktığında, basitliği sayesinde hızla popülerlik kazandı. Ancak Nelson için bu basitlik yıkıcı oldu. HTML'i "acemi için hiper metin" olarak adlandırıyor ve bunun orijinal konseptini çarpıttığını söylüyor.
Nelson'ın WWW'ye yönelik ana eleştirileri:
«HTML tam olarak karşısında durduğumuz şey: sürekli kopan bağlantılar, kaynak belirtilmeden yapılan alıntılar, sürüm ve telif hakkı yönetiminin eksikliği» diye yazıyordu Nelson, Literary Machines kitabında (1980).
Nelson'un Mirası 2025'te: Web3'ten NFT'ye
Nelson'ın XX. yüzyılda çok karmaşık ve ütopyacı görünen fikirleri bugün bir rönesans yaşıyor. Xanadu'nun temelini oluşturan kavramlar, merkeziyetsiz teknolojilerin prensipleriyle çarpıcı bir biçimde örtüşüyor:
Sonuç ne?
Nelson sadece "hipertmetin" teriminin mucidi değil. O, dijital dünyanın potansiyelini ve risklerini kitlesel yayılmadan çok önce gören bir vizyonerdir.
Xanadu projesi, basit ve pragmatik WWW ile rekabet edemedi, ancak sonraki nesil internet için entelektüel bir temel oluşturdu.
Belki de ağın geleceği için savaş henüz sona ermedi ve Xanadu'nun ilkeleri — bütünlük, bağlam, mülkiyet hakkı ve adalet — bir sonraki internet neslinde yine de kendine yer bulacak.